کمبود کلسیم یا هیپوکلسمی چیست؟

کمبود کلسیم که به عنوان هیپوکلسمی نیز شناخته می شود، زمانی رخ می دهد که مقدار ناکافی کلسیم در جریان خون وجود داشته باشد. کلسیم یک ماده معدنی ضروری است که نقش مهمی در فرآیندهای فیزیولوژیکی مختلف در بدن از جمله استخوان سازی، عملکرد عضلات، انتقال عصبی و لخته شدن خون دارد.

دلایل رایج کمبود کلسیم شامل دریافت ناکافی کلسیم در رژیم غذایی، اختلالات سوء جذب (مانند بیماری سلیاک یا بیماری التهابی روده)، عدم تعادل هورمونی (مانند کم کاری پاراتیروئید)، برخی داروها (مانند کورتیکواستروئیدها یا ضد تشنج ها) و شرایط پزشکی موثر بر کلیه ها می باشد.

علائم کمبود کلسیم

علائم کمبود کلسیم بسته به شدت کمبود می تواند متفاوت باشد. اما موارد زیر معمولا به عنوان علائم هیپوکلسمی شناخته می شوند:

1. گرفتگی یا اسپاسم عضلانی
2. سوزن سوزن شدن یا بی حسی در انگشتان دست و پا
3. ناخن های ضعیف یا شکننده
4. خستگی یا ضعف
5. پوسیدگی دندان
6. پوکی استخوان یا استئوپنی (کاهش تراکم استخوان)
7. راشیتیسم در کودکان (بیماری که با استخوان های نرم و ضعیف مشخص می شود)
8. ضربان قلب نامنظم
9. لخته شدن خون ضعیف منجر به کبودی آسان می شود
10. گیجی یا از دست دادن حافظه
11. کمبود شدید کلسیم می تواند منجر به عوارض جدی سلامتی، از جمله تشنج و ریتم غیر طبیعی قلب شود.

نقش کلسیم در بدن انسان چیست؟

کلسیم چندین نقش حیاتی در بدن انسان ایفا می کند:

• سلامت استخوان و دندان

کلسیم جزء اصلی استخوان ها و دندان ها است که استحکام و ساختار آنها را فراهم می کند. مصرف کافی کلسیم برای ساخت و حفظ استخوان های سالم، به ویژه در دوران کودکی و نوجوانی که رشد استخوان سریع تر است و همچنین در مراحل بعدی زندگی برای جلوگیری از تحلیل استخوان و پوکی استخوان ضروری است.

• عملکرد عضلانی

کلسیم در انقباض و آرامش عضلات نقش دارد. وقتی یک عضله سیگنالی از سیستم عصبی برای انقباض دریافت می‌کند، یون‌های کلسیم در سلول‌های ماهیچه آزاد شده و به فیبرهای عضلانی اجازه می‌دهند از کنار یکدیگر بگذرند و نیرو تولید کنند. پس از انقباض، یون های کلسیم از سلول های عضلانی خارج می شوند که منجر به آرامش می گردد.

• عملکرد عصبی

یون های کلسیم نقش مهمی در انتقال تکانه های عصبی در سراسر بدن دارند. آنها در تنظیم آزاد شدن انتقال دهنده های عصبی، نقش اساسی دارند. عملکرد صحیح اعصاب تاثیر مستقیم بر سیستم های مختلف بدن از جمله حس، حرکت و کارکرد اندام ها دارد.

• لخته شدن خون

کلسیم برای فرآیند لخته شدن خون ضروری است. هنگامی که یک رگ خونی آسیب می بیند، پلاکت ها در محل تجمع کرده و تشکیل پلاگین می دهند. در این هنگام یک سری واکنش های شیمیایی شامل کلسیم و سایر عوامل لخته کننده برای تثبیت لخته و جلوگیری از خونریزی بیش از حد اتفاق می افتد.

• سیگنال دهی سلولی

یون های کلسیم به عنوان مولکول های سیگنال دهنده در سلول ها عمل کرده و فرآیندهای سلولی مختلف مانند بیان ژن، فعالیت آنزیم ها و تکثیر سلولی را تنظیم می کنند. تغییرات در سطح کلسیم درون سلولی، طیف وسیعی از پاسخ های سلولی از جمله انقباض عضلانی، ترشح هورمون و مرگ سلولی را تحریک می نماید.

• عملکرد قلب

یون‌های کلسیم نقش حیاتی در تنظیم انقباض سلول‌های عضلانی قلب دارند که برای حفظ ضربان قلب منظم و پمپاژ خون در سراسر بدن ضروری است. تعادل مناسب کلسیم برای عملکرد طبیعی قلب بسیار مهم است و اختلال در سطح کلسیم می تواند منجر به آریتمی و سایر ناهنجاری های قلبی شود.

به طور کلی، کلسیم برای عملکرد صحیح بسیاری از فرآیندهای فیزیولوژیکی در بدن انسان، از جمله سلامت استخوان، عملکرد عضلات و اعصاب، لخته شدن خون، سیگنال‌دهی سلولی و عملکرد قلب ضروری است.

مهمترین دلایل عدم جذب کلسیم در بدن چیست؟

عوامل متعددی در کاهش جذب کلسیم در بدن نقش دارند. برخی از مهمترین دلایل عدم جذب کلسیم در بدن عبارتند از:

• کمبود ویتامین D

ویتامین D برای جذب کلسیم در روده ضروری است. بدون ویتامین D کافی، بدن نمی تواند کلسیم را به طور موثر جذب کند. عواملی مانند حضور ناکافی در معرض نور خورشید، مصرف کم غذاهای غنی از ویتامین D و برخی شرایط پزشکی که بر متابولیسم ویتامین D تأثیر می‌گذارند، منجر به کاهش سطح ویتامین D و متعاقب آن مشکلات جذب کلسیم در بدن می شوند.

• کمبود کلسیم در رژیم غذایی

رژیم غذایی فاقد غذاهای غنی از کلسیم، میزان کلسیم کافی برای رفع نیازهای بدن را تامین نمی کند. محدودیت های غذایی، عدم تحمل غذایی یا انتخاب های غذایی ضعیف، از جمله علت های عدم رفع نیاز کلسیم از طریق رژیم غذایی محسوب می شوند.

• اختلالات سوء جذب

برخی شرایط پزشکی که بر دستگاه گوارش تأثیر می گذارد، جذب کلسیم و سایر مواد مغذی را مختل می کند. به عنوان مثال می توان به بیماری سلیاک، بیماری کرون، کولیت اولسراتیو و سندرم روده کوتاه اشاره کرد. این شرایط به پوشش روده آسیب می رساند و سطح موجود برای جذب مواد مغذی را کاهش می دهد.

• تاثیر برخی داروها بر کمبود کلسیم

برخی داروها در جذب کلسیم اختلال ایجاد کرده یا دفع کلسیم را از بدن افزایش می دهند. به عنوان مثال می‌توان به کورتیکواستروئیدها، مهارکننده‌های پمپ پروتون (که برای درمان رفلاکس اسید استفاده می‌شود)، داروهای ضد تشنج خاص و برخی دیورتیک‌ها اشاره کرد.

• سن و کمبود کلسیم

با افزایش سن، بدن انسان ممکن است در جذب کلسیم کارایی کمتری داشته باشد. این امر به ویژه در افراد مسن، زنان یائسه که تغییرات هورمونی و کاهش تراکم استخوان را تجربه می کنند، بیشتر مشاهده می شود.

• مصرف زیاد کافئین یا الکل

مصرف زیاد کافئین یا الکل می تواند در جذب کلسیم اختلال ایجاد کند و دفع کلسیم را از طریق ادرار افزایش دهد و به تعادل منفی کلسیم منجر گردد.

• اسید فیتیک و اگزالات ها

برخی ترکیبات گیاهی مانند اسید فیتیک (که در غلات کامل، دانه ها و حبوبات وجود دارد) و اگزالات ها (موجود در غذاهایی مانند اسفناج، ریواس و سبزی چغندر) به کلسیم در روده ها متصل شده و باعث کاهش جذب کلسیم می شوند. در نتیجه مصرف بیش از حد اگزالات ها احتمال اخلال در روند جذب کلسیم را افزایش می دهد.

• عدم تحمل لاکتوز در بدن

افراد مبتلا به عدم تحمل لاکتوز که ناچار به اجتناب یا محدودیت مصرف محصولات لبنی هستند، در دریافت کلسیم کافی برای بدن دچار مشکل می شوند. محصولات لبنی منبع قابل توجهی از کلسیم در رژیم غذایی انسان محسوب می شوند.

رسیدگی به دلایل کاهش جذب کلسیم برای پیشگیری یا درمان کمبود کلسیم بسیار مهم است. این درمان شامل تغییرات رژیم غذایی، مکمل‌سازی با کلسیم یا ویتامین D، درمان بیماری‌های زمینه‌ای و تنظیم رژیم‌های دارویی تحت راهنمایی یک متخصص مراقبت‌های بهداشتی می شود.

راه های پیشگیری و درمان کمبود کلسیم چیست؟

پیشگیری و درمان کمبود کلسیم شامل ترکیبی از استراتژی های غذایی، اصلاح شیوه زندگی و در برخی موارد مداخلات پزشکی است. در اینجا به چند راه برای پیشگیری و درمان کمبود کلسیم اشاره می کنیم:

مصرف رژیم غذایی حاوی کلسیم

رژیم غذایی غنی از غذاهای حاوی کلسیم مصرف کنید. منابع غذایی حاوی کلسیم مانند محصولات لبنی (شیر، ماست، پنیر)، سبزیجات سبز برگ (کلم پیچ، کلم بروکلی)، توفو، جایگزین های شیر گیاهی غنی شده، بادام، دانه های کنجد و کنسرو ماهی با استخوان های خوراکی (مانند مانند ساردین و سالمون) می باشند.

مصرف ویتامین D برای پیشگیری از کمبود کلسیم

از دریافت کافی ویتامین D که برای جذب کلسیم ضروری است اطمینان حاصل کنید. قرار گرفتن در معرض نور خورشید به عنوان منبع طبیعی ویتامین D، مصرف غذاهای غنی شده با ویتامین دی (مانند شیر، آب پرتقال و غلات) و استفاده از مکمل ویتامین D بهترین راه های تامین ویتامین دی لازم برای بدن به شمار می روند. اگر در معرض نور خورشید محدود هستید، حتما با یک پزشک یا مشاوره تغذیه مشورت کنید تا مشخص شود که آیا مصرف مکمل D3 برای شما ضروری است یا خیر.

مصرف مکمل های آهن بدون روکش

مکمل های آهن بدون روکش به دلیل ماهیت اسیدی خود، جذب کلسیم را در بدن افزایش می دهند. مکمل‌های آهن، به‌ویژه به ‌صورت بدون روکش، با کاهش pH معده و ایجاد محیط اسیدی‌تر، حلالیت نمک های کلسیم را افزایش داده و حل شدن و جذب آنها در روده کوچک را آسان تر می کنند.

جذب کلسیم در درجه اول در دوازدهه و ژژونوم فوقانی روده کوچک اتفاق می افتد. در این مناطق، جذب کلسیم توسط مکانیسم‌های انتقال فعال که تحت تأثیر عوامل مختلف از جمله pH محیط اطراف قرار دارند، تسهیل می‌شود. PH کمی اسیدی در روده کوچک حلالیت نمک های کلسیم را افزایش می دهد و باعث جذب آنها می شود.

با این حال، توجه به این نکته مهم است که در حالی که مکمل‌های آهن بدون روکش ممکن است این اثر بالقوه بر جذب کلسیم داشته باشند، در عین حال ممکن است عوارض گوارشی خفیفی ایجاد نمایند. بنابراین، ضروری است قبل از هرگونه تغییر در رژیم مکمل یا مصرف مکمل های جدید، با یک متخصص مشورت کنید.

محدود کردن عوامل مؤثر بر عدم جذب کلسیم

مصرف موادی را که در جذب کلسیم اختلال ایجاد می کنند، مانند کافئین، الکل بیش از حد و دوزهای بالای برخی داروها (مانند کورتیکواستروئیدها یا مهارکننده‌های پمپ پروتون) به حداقل برسانید. علاوه بر این، سعی کنید مصرف غذاهای حاوی موادی مانند اسید فیتیک و اگزالات که مانع جذب کلسیم  می شوند را متعادل نمایید.

استفاده از مکمل برای جبران کمبود کلسیم

اگر منابع غذایی برای تامین نیازهای کلسیم کافی نیست، مصرف مکمل های کلسیم را مد نظر قرار دهید. انواع مختلفی از مکمل های کلسیم مانند کربنات کلسیم و سیترات کلسیم وجود دارد. البته پیشنهاد می کنیم به دلیل احتمال تداخل این نوع مکمل ها با سایر مواد غذایی حتما قبل از انتخاب و مصرف مکمل کلسیم، با پزشک متخصص یا مشاور تغذیه با تجربه مشورت کرده و از یک روش خاص پیروی نمایید.

رفع کمبود کلسیم با ورزش منظم

به طور منظم در تمرینات تحمل وزن و تقویت عضلات شرکت کنید، زیرا فعالیت بدنی به حفظ تراکم استخوان و سلامت کلی استخوان کمک می کند. تمرینات تحمل وزن شامل پیاده روی، دویدن، رقصیدن و تمرینات مقاومتی با وزنه یا نوارهای مقاومتی است.

سیگار را ترک کنید

اگر سیگار می‌کشید، ترک سیگار می‌تواند برای سلامت استخوان‌ها مفید باشد و خطر پوکی استخوان را کاهش دهد و در نتیجه به جلوگیری از عوارض مرتبط با کمبود کلسیم کمک کند.

شرایط زمینه ای کمبود کلسیم را مدیریت کنید

اگر شرایط پزشکی یا اختلالات گوارشی دارید که بر جذب کلسیم تأثیر می گذارند، با پزشک خود برای مدیریت موثر این شرایط همکاری کنید. این کار شامل اصلاح رژیم غذایی، تنظیم دارو یا سایر درمان ها می باشد.

معاینات منظم سلامت

به منظور بررسی سطح کلسیم و سلامت کلی استخوان های خود، معاینات منظم را با یک ارائه دهنده مراقبت های بهداشتی برنامه ریزی نمایید، به خصوص اگر به دلیل عواملی مانند سن، یائسگی یا شرایط پزشکی خاص در معرض خطر کمبود کلسیم قرار دارید.

آزمایش تراکم استخوان

برای افرادی که در معرض خطر بیشتر پوکی استخوان یا عوارض مرتبط با کمبود کلسیم هستند، آزمایش تراکم استخوان (مانند اسکن DEXA) برای ارزیابی سلامت استخوان و راهنمایی تصمیمات درمانی زیر نظر پزشک متخصص توصیه می شود.

قبل از ایجاد تغییرات قابل توجه در رژیم غذایی، شیوه زندگی یا رژیم دارویی خود، به خصوص اگر بیماری های زمینه ای دارید یا دارو مصرف می کنید، ضروری است با یک متخصص مشورت کنید. بر اساس وضعیت جسمی و در نظر گرفتن تمامی شرایط شما، توصیه ها و درمان های خود را ارائه می دهند.

برای تولید قراردادی دارو و مکمل با همکاران ما داروسلامت فارمد، بزرگترین تولید کننده قرص جوشان و مکمل های دارویی در ایران، تماس بگیرید. محصولات این شرکت با برند های هلث علاوه بر رفع نیاز داخلی، به کشور های زیادی در دنیا صادر می شود. تولید مکمل و دارو با بالاترین استانداردهای روز دنیا و منطبق با معیارهای سازمان بهداشت جهانی تولید و به بازار مصرف داخلی و خارجی عرضه می شود.